[Mê Khủng Long – Dinophile.vn] Một loài khủng long ăn thực vật mới vừa được khám phá có thể là nhân chứng của một giai đoạn trong đó sự nóng lên của Trái đất đã gây ra những thay đổi sâu sắc đối với khủng long trên toàn cầu.

Loài khủng long này được đặt danh pháp khoa học là Iani smithi, trong đó tên chi được đặt theo vị thần La Mã Janus – thần của sự thay đổi. Iani smithi thuộc một nhóm khủng long ornithopod sơ khai, có thể là tiền thân hoặc họ hàng của nhóm khủng long mỏ vịt phổ biến sau này, gồm những giống khủng long như Parasaurolophus và Edmontosaurus. Các nhà nghiên cứu đã khai quật được phần lớn bộ xương của cá thể khủng long Iani smithi chưa trưởng thành, gồm hộp sọ, đốt sống và xương chi, từ Hệ tầng Núi Cedar thuộc bang Utah, Mỹ.

Phục dựng ngoại hình của Iani smithi. Tranh của Jorge Gonzalez / Phys.

Iani smithi sống ở nơi ngày nay là bang Utah, Mỹ vào Thế Phấn Trắng giữa, khoảng 99 triệu năm trước. Đặc điểm nổi bật nhất của con khủng long là cái hàm mạnh mẽ, với những chiếc răng có khả năng nhai được thức ăn thực vật cứng.

Sở dĩ nó được đặt tên như vậy là bởi Thế Phấn Trắng giữa là một thời kỳ của những thay đổi lớn. Nồng độ carbon dioxide khí quyển gia tăng trong giai đoạn này khiến Trái đất nóng lên, mực nước biển dâng cao, bó buộc khủng long trong những vùng đất ngày một bị thu hẹp dần. Trái đất nóng đến nỗi những khu rừng mưa sinh sôi nảy nở ở hai cực. Thực vật có hoa chiếm lĩnh các vùng đất duyên hải và thay thế nguồn thức ăn thông thường của các loài khủng long ăn thực vật. Ở Bắc Mỹ, những con sauropod khổng lồ dần biến mất, cùng chung số phận là các loài săn mồi thuộc siêu họ Allosauroidae. Cùng thời điểm đó, các loài khủng long ăn thực vật nhỏ hơn như khủng long mỏ vịt hay khủng long có sừng cùng các loài theropod có lông vũ như bạo long và oviraptorosaur bắt đầu xâm nhập từ châu Á.

Đó là lúc Iani smithi xuất hiện, và nó độc đáo không chỉ vì mới được phát hiện mà còn vì sự hiếm có của nó trong dữ liệu hóa thạch tại Bắc Mỹ cũng như vị trí của nó trong lịch sử khủng long.

“Việc tìm thấy Iani là một chuỗi những may mắn. Chúng tôi biết có một loài khủng long như nó từng sống trong hệ sinh thái này bởi có những cái răng đơn lẻ đã được thu thập ở nơi này hay nơi khác, nhưng chúng tôi chưa bao giờ kỳ vọng sẽ bắt gặp một bộ xương đẹp đến vậy, đặc biệt là từ niên đại này trong lịch sử Trái đất. Việc có được một chiếc hộp sọ gần hoàn chỉnh là tài liệu vô giá để xâu chuỗi câu chuyện,” theo Lindsay Zanno, phó giáo sư tại Đại học Bang Bắc Carolina, trưởng phòng cổ sinh vật học tại Bảo tàng Khoa học Tự nhiên Bắc Carolina và cũng là một trong các tác giả của nghiên cứu về Iani smithi.

Ảnh: Zanno et al., PLOS ONE.

Zanno và nhóm của cô đã sử dụng bộ xương được bảo quản khá tốt để phân tích các mối quan hệ về mặt tiến hóa của Iani và họ rất ngạc nhiên – đi kèm một chút hoài nghi – với kết quả.

“Chúng tôi đã đưa Iani thành một chi sơ khai thuộc nhóm Rhabdodontomorpha, một dòng khủng long ornithopod vốn hầu hết chỉ được tìm thấy ở châu Âu,” Zanno nói. “Gần đây, các nhà cổ sinh vật học đề xuất rằng một chi khủng long Bắc Mỹ khác là Tenontosaurus – vốn phổ biến như gia súc vào Thế Phấn Trắng sớm – cũng thuộc nhóm này, bên cạnh một số chi khủng long khác ở châu Úc. Nếu Iani giữ nguyên một vị trí trong nhóm Rhabdodontomorpha, điều đó sẽ gợi ra nhiều câu hỏi thú vị.”

Một trong những câu hỏi chủ chốt trong số đó là liệu Iani có phải một trong những nhân chứng cuối cùng cho sự kết thúc của một dòng dõi khủng long thành công hay không? Zanno cho rằng việc nghiên cứu hóa thạch này trong ngữ cảnh sự thay đổi về môi trường và sự đa dạng sinh học giữa Kỷ Phấn Trắng sẽ mang lại nhiều hiểu biết hơn về lịch sử hành tinh của chúng ta.

“Iani có thể là thành viên còn tồn tại cuối cùng của một dòng dõi khủng long từng sinh sôi nảy nở mạnh mẽ tại Bắc Mỹ nhưng cuối cùng đã bị thay thế bởi khủng long mỏ vịt,” Zanno giải thích. “Iani đã sống qua quá trình chuyển đổi đó – vì thế con khủng long này thật sự tượng trưng cho một hành tinh đang thay đổi.”

“Con khủng long này giống như đứng trên một vách núi. Nó có thể nhìn lại hệ sinh thái ở Bắc Mỹ đã từng ra sao trong quá khứ, nhưng cũng có thể nhìn thấy tương lai đang lao đến như tên lửa vậy. Tôi nghĩ tất cả chúng ta đều có thể liên hệ bản thân với điều đó.”

 Nguồn: “Newly discovered dinosaur, ‘Iani,’ was face of a changing planet” / Phys.