[Mê Khủng Long – Dinophile.vn] Sự phẫn nộ của các nhà cổ sinh vật học đối với hành động phá hoại hóa thạch của những kẻ buôn lậu đã dẫn đến sự ra đời của một trong những cái tên khoa học kỳ dị nhất dành cho một loài khủng long: Irritator, có nghĩa là “kẻ chọc tức”.

Tranh của PaleoGeekSquared.

CHIẾC HỘP SỌ BÍ ẨN

Những năm 1990, Brazil, một trong những đất nước rộng lớn nhất và đông dân cư nhất ở Nam Mỹ cũng trở thành một điểm nóng về hóa thạch khủng long cũng như các sinh vật cổ. Nhiều phát hiện quan trọng đã diễn ra tại đất nước này, mở ra nhiều triển vọng nghiên cứu về khủng long. Tuy nhiên, do sự quản lý lỏng lẻo của chính quyền, tình trạng đào hóa thạch chui và buôn lậu hóa thạch cũng trở nên phổ biến. Nhiều hóa thạch đã bị đưa trái phép ra nước ngoài. Không chỉ vậy, chúng còn bị chỉnh sửa để làm tăng giá trị trong mắt người mua, mặc dù về mặt khoa học, đó là một trong những hành động hủy hoại ở cấp độ cao nhất.

Chiếc hộp sọ được những tay thợ săn hóa thạch tìm thấy.

Ở một thời điểm nào đó vào thập niên 1990, những tay săn hóa thạch Brazil đã đào được một hóa thạch hiếm thấy ở gần thị trấn Santana do Carini ở miền Đông Bắc nước này. Đó là chiếc hộp sọ hóa thạch lớn của một sinh vật cổ còn tương đối nguyên vẹn, ngoại trừ một số chỗ bị hư hại trong lúc khai quật. Vì hóa thạch càng nguyên vẹn càng bán được giá, đồng thời vì không nhận thức được tầm quan trọng của hóa thạch này, những tay buôn đã quyết định sửa sang lại chiếc hộp sọ một chút sao cho coi được hơn trước khi đem đi bán. Chiếc hộp sọ sau đó được bán cho Rupert Wild, nhà cổ sinh vật học của Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Stuttgart, Đức. Từ đây, bắt đầu một hành trình khoa học đầy trắc trở của chiếc hộp sọ và các nhà cổ sinh vật học nghiên cứu nó.

BÀN TAY PHÁ HOẠI, SỰ PHẪN NỘ CỦA CÁC NHÀ CỔ SINH VẬT HỌC VÀ NGUỒN GỐC CỦA CÁI TÊN “KẺ CHỌC TỨC”

Ban đầu, do đã bị người bán chỉnh sửa, các nhà cổ sinh vật học đầu tiên nghiên cứu chiếc hộp sọ tin rằng đây là những gì còn lại của một loài dực long khổng lồ, bởi khu vực tìm thấy hóa thạch nổi tiếng với rất nhiều phát hiện về dực long. Tuy nhiên, khi bài báo khoa học mô tả hóa thạch này được bình duyệt, những nhà khoa học tham gia bình duyệt cho rằng đây là một sai lầm và hóa thạch này thuộc về một loài khủng long theropod thuộc nhánh maniraptora.

Khi xem xét kỹ hóa thạch, các nhà cổ sinh vật học nhận ra rằng đã có những tác động của con người lên sự nguyên vẹn của nó, cụ thể như dùng a-xít hay dùng bột lấp vết lõm xe để xử lý một số hư hại tự nhiên trên bề mặt. Họ còn bọc phần lớp hộp sọ trong thạch cao để trông nó hoàn chỉnh hơn. Chỉ đến khi chiếc hộp sọ này được chuyển tới Anh để chụp cắt lớp, những hành động phá hoại nghiêm trọng này mới hiện ra rõ ràng. Hóa ra, những kẻ khai quật hóa thạch đầu tiên đã lấy một phần xương hám trên để trám vào chóp mũi của hộp sọ. Thông tin này đã khiến các nhà cổ sinh vật học tham gia nghiên cứu cảm thấy thất vọng và tức giận, bởi mọi tác động của bàn tay con người lên một hóa thạch có thể khiến những chi tiết quan trọng hư hại hoàn toàn và không thể nhận diện được nữa.

 

Các nhà cổ sinh vật học đã cố gắng làm việc trên những gì còn lại và đến tháng Hai năm 1996, họ đưa ra kết luận cuối cùng, chiếc hộp sọ này là của một loài khủng long theropod thuộc họ đại long xương gai, có họ hàng với Spinosaurus. Dù đã bị phá hoại, nhưng đây vẫn là hộp sọ đại long xương gai hoàn chỉnh nhất từ trước đến giờ, giúp chúng ta hiểu hơn về họ khủng long đầy bí ẩn này. Tuy nhiên, do vẫn chưa quên cảm giác khi khám phá ra những phá hoại đối với chiếc hộp sọ, nhóm nghiên cứu do nhà cổ sinh vật học David Martill đứng đầu đã quyết định đặt tên cho chi khủng long mới dựa trên chiếc hộp sọ là Irritator, bắt nguồn từ “irritation” trong tiếng Anh, có nghĩa là sự tức giận. Do đó, Irritator có nghĩa là kẻ chọc tức, và đương nhiên cái tên này ám chỉ những kẻ đã phá hoại hộp sọ chứ không phải nói về con khủng long. Tên loài điển hình là challengeri, đặt theo tên của giáo sư Challenger, nhân vật nổi bật trong các tiểu thuyết của nhà văn Arthur Conan Doyle. Do đó, chúng ta có danh pháp hai phần đầy đủ của loài khủng long này là Irritator challengeri. Các nhà khoa học xếp chúng vào phân họ Spinosaurinae, nghĩa là trong họ đại long xương gai, chúng có quan hệ gần với Spinosaurus hơn là Baryonyx. Niên đại của hóa thạch cũng được xác định là 113 đến 110 triệu năm trước, thuộc Thế Phấn Trắng sớm.

 

VỀ IRRITATOR

Hộp sọ của Irritator challengeri có nhiều đặc điểm giúp nhận diện nó là một loài thuộc họ đại long xương gai, phân họ Spinosaurinae. Thứ nhất, đó là hình dạng dài và hẹp, có mặt cắt hơi giống hình tam giác. Thứ hai, lỗ mũi của nó có hình bầu dục và nằm lùi về phía sau của hộp sọ hơn so với các nhóm khủng long theropod khác. Thứ ba, hộp sọ của Irritator có cấu trúc gọi là vòm miệng phụ, tách biệt khoang miệng với khoang mũi, một đặc điểm giải phẫu mà cho đến ngày nay còn tồn tại ở các loài cá sấu. Thứ tư, hàm răng của Irritator được tạo thành từ những chiếc răng hình nón, sắc như không có răng cưa giống các nhóm theropod như bạo long, mà có những đường rãnh dọc theo chiều dài của răng, cũng là đặc trưng về răng miệng của họ đại long xương gai. Cuối cùng, nó sở hữu kiểu mào đặc trưng của họ đại long xương gai, được tạo thành từ xương mũi dọc theo hộp sọ cho đến mắt, tuy hình dạng hoàn chỉnh và độ cao của cấu trúc này không hoàn toàn rõ ràng. Nhiều khả năng chiếc mào này có mục đích trang trí, giúp những con trưởng thành gây ấn tượng trong quá trình chọn lọc đối tượng để giao phối.

Dựa trên chiếc hộp sọ này, các nhà cổ sinh vật học cũng đưa ra những ước tính kích thước của Irritator. Có nhiều ước tính khác nhau, nhưng nhìn chung kích thước của cá thể mẫu định danh có thể nằm trong khoảng 6 đến 8 mét, cân nặng từ 1-3 tấn, nhìn chung thuộc nhóm có kích thước nhỏ trong họ đại long xương gai. Tuy nhiên cũng có những bằng chứng cho thấy đây là một cá thể chưa trưởng thành, do đó, kích thước thật sự của khủng long Irritator khi trưởng thành có thể lớn hơn, ước tính chiều dài lên tới 10 mét.

Do mẫu định danh của Irritator chỉ gồm một chiếc hộp sọ duy nhất, nên chúng ta hầu như không thể biết phần còn lại cơ thể của Irritator trông như thế nào. Tuy nhiên, dựa trên quan hệ gần gũi với Spinosaurus, các nhà cổ sinh vật học đoán rằng chúng có thể cũng sở hữu cánh buồm được tạo thành từ gai thần kinh trên lưng, nhưng với chiều cao và tỷ lệ so với cơ thể nhỏ hơn Spinosaurus.

Cũng vào năm 1996, các nhà cổ sinh vật học cũng hoàn thành mô tả một mẫu vật là hóa thạch xương mõm của một cá thể đại long xương gai khác mà sau đó họ xếp vào một loài riêng với danh pháp Angaturama limai. Tuy nhiên, nhiều nhà cổ sinh vật học khác tin rằng mẫu vật này cũng chính là một cá thể Irritator khác, dù cho đến nay vẫn chưa có kết luận cuối cùng. Dẫu vậy, một số bản phục dựng của Irritator đã dựa vào chính hóa thạch xương mõm này để hoàn thiện hộp sọ, bởi đây cũng chính là phần mà mẫu định danh còn thiếu.

Một phát hiện thú vị khác liên quan đến Irritator đó là hóa thạch một chiếc răng được xác định của chi khủng long nằm trong đốt sống cổ của một con dực long có chiều dài sải cánh lên đến 3,3 mét. Phát hiện này tưởng nhỏ, nhưng lại có thể nói lên nhiều điều về chế độ ăn uống của Irritator nói riêng và các chi đại long xương gai nói chung. Cần biết rằng, tại Hệ tầng Romualdo chứa hóa thạch của Irritator, hóa thạch của các loài khủng long ăn cỏ rất hiếm gặp. Tuy nhiên, bên cạnh hóa thạch rất phong phú của các loài cá, người ta còn tìm thấy nhiều hóa thạch của dực long, cá sấu và rùa. Từ đó, các nhà cổ sinh vật học đã dựng lại hệ sinh thái nơi Irritator từng sinh sống là một hệ sinh thái duyên hải có khí hậu khô nóng, nơi thực vật không dồi dào nhưng lại có nhiều tôm cá và các sinh vật biển. Các loài đại long xương gai có lẽ là động vật săn mồi đầu bảng trong hệ sinh thái này và không quá kén chọn về mặt thực đơn. Chúng không chỉ ăn cá như nhiều hình dung trước đây mà sẵn sàng săn cả dực long và các động vật khác nếu điều kiện cho phép.

[wpcc-iframe allow=”accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share” allowfullscreen=”” frameborder=”0″ height=”315″ referrerpolicy=”strict-origin-when-cross-origin” src=”https://www.youtube.com/embed/tp4O4ONIr1k?si=SvERvuB1e1oC1ymR” title=”YouTube video player” width=”560″]